مقدمه
انجام عملیات اطفاء حریق در لحظات اولیه شروع آتش سوزی جهت جلوگیری از صدمات جانی و مالی از اهمیت بسزایی برخوردار است و با یک اقدام سریع در امر اطفاء حریق نه تنها می توان از توسعه آتش جلوگیری به عمل آورد بلکه با خفه کردن آتش در نطفه می توان خسارات ناشی از آنرا به حداقل رسانید . بدین منظور شرکت ها ، موسسات و کارخانه های بسیاری در جهان که در زمینه ساخت تجهیزات آتش نشانی فعالیت دارند ، اقدام به طراحی و ساخت وسایل مبارزه با آتش جهت استفاده در لحظات اولیه حریق نموده اند که خاموش کننده های دستی نمونه ای از آنها به شمار می آیند
کلیاتی در خصوص خاموش کننده های دستی
تعریف خاموش کننده
خاموش کننده وسیله ای میباشد که جهت اطفاء حریق در لحظات اولیه آتش سوزی مورد استفاده قرار می گیرد
وزن خاموش کننده
وزن خاموش کننده های دستی متفاوت می باشد ، از یک کیلو گرمی تا ۱۴ کیلو گرمی یا ۱۴ لیتری آن وجود دارد به طوری که یک نفر به راحتی بتواند آن را حمل نماید . انواع بزرگ تر این وسیله به دلیل وزن زیادبر روی چرخ قرار گرفته و گاهی اوقات بعضی از آنها در جای مشخصی به صورت ثابت نصب می گردند . از انواع خاموش کننده های دستی با توجه به ظرفیت و نوع مواد داخل آن می توان در حریق های کوچک و مختلف استفاده نمود.
انواع مواد اطفاء حریق خاموش کننده ها
با توجه به کاربرد متفاوت خاموش کننده ها و از طرفی با توجه به متفاوت بودن مواد در حال احتراق ، مواد اطفاء کننده نیز متفاوت می باشند ، به طوری که پنج نوع مواد اطفاء کننده با کاربرد متفاوت در خاموش کننده های ذیل وجود دارد :
|
۱ |
WATER FIRE EEXTINGUISHER | خاموش کننده های محتوی آب |
|
۲ |
POWDER FIRE EEXTINGUISHER | خاموش کننده های محتوی پودر |
|
۳ |
CARBON DIOXIDE FIRE EEXTINGUISHER | خاموش کننده های محتوی گاز |
|
۴ |
EEXTINGUISHER FOAM FIRE | خاموش کننده های محتوی کف |
|
۵ |
HALOGENATED FIRE EEXTINGUISHER | خاموش کننده های محتوی مواد هالوژنه |
تامین فشار در خاموش کننده ها
در گذشته جهت اطفاء حریق از سطل شن یا قوطی های محتوی پودر استفاده می کردند ، بدین صورت که عامل فشار جهت تخلیه این مواد وجود نداشت و شخص مجبور بود که با دست آن را بر روی آتش بپاشد ، اما امروز جهت پرتاب مواد اطفاء کننده از عوامل فشار که در درون سیلندرها وجود دارد استفاده می کنند که آن عوامل به شرح زیر می باشند:
|
۱ |
فشار هوا از طریق فشردن هوای خشک به داخل سیلندر |
|
۲ |
فشار یک گاز بی اثر مانند ازت |
|
۳ |
فشار درونی ماده خاموش کننده مانند دی اکسید کربن |
قدرت پرتاب
برای اینکه بتوان با رعایت فاصله مناسب با آتش مواد اطفائیه را بر روی آتش پاشید ، خاموش کننده باید قدرت پرتاب داشته باشد که معمولاً این فاصله طبق استاندارد در خاموش کننده ها با یکدیگر متفاوت می باشد . به طوری که حد اقل آن ۱ متر و حد اکثر آن ۷ متر می باشد
درصد تخلیه
یکی از مواردی که در طراحی و ساخت خاموش کننده ها مورد نظر می باشد درصد تخلیه مواد خاموش کننده در شرایط عادی و شارژ کامل دستگاه می باشد . این درصد برای خاموش کننده های آب ، کف ، دی اکسید کربن و مواد هالوژنه ۹۵% و برای خاموش کننده های پودری ۸۰% می باشد.
زمان تخلیه
این زمان در خاموش کننده ها با توجه به مواد اطفائیه و وزن یا حجم آنها متفاوت است . بطور کلی می توان گفت حداقل زمان تخلیه ۸ ثانیه می باشد
آزمایش فشار در خاموش کننده ها
برای اطمینان از وجود فشار کافی در درون خاموش کننده جهت به خارج فرستادن مواد اطفائیه نشانگر مانومتر ( عقربه فشار سنج ) میبایست فشار
۵/۱۷ بار را نشان دهد.
حفاظت از خورندگی بدنه سیلندر خاموش کننده
در خاموش کننده ها خطری که وجود دارد ضعیف شدن ضخامت بدنه سیلندر در اثر زنگ زدن و خورده شدن فلز می باشد . برای جلوگیری از زنگ
زدگی معمولا سطح خارجی کپسول را پس از شستشو ، با رنگ پودر الکتــــرو استاتیک با ضخامت حداقل ۴۵ میکرون می پوشانند .
برای کپسول های آتش خاموش کن حاوی مواد اطفاییه مایع جهت جلوگیری از خوردگی و زنگ زدگی سطح داخلی کپسول اپوکسی می گردد.
آزمایش بدنه
در زمان ساخت بدنه خاموش کننده ها را مورد آزمایش قرار می دهند تا از مقاومت آنها در برابر فشار تا حدی که استاندارد برای آنها تعیین کرده اطمینان حاصل گردد.
الف) آزمایش مکانیکی نشتی ب) آزمایش در رابطه با حداقل ضخامت بدنه
ج) آزمایش هیدرواستاتیک د) آزمایش فشار کار
فشار کار:
حداکثر فشاری است که بدنه خاموش کننده در حالت عادی کار تحمل می کند و مقدار آن حدوداٌ نصف فشاری است که بدنه با آن آزمون می شود .
آزمایش های مقرر شده
کلیه خاموش کننده ها می بایست به وسیله مصرف کننده یا کارخانه سازنده مورد آزمایش قرار گیرند .
الف) بازدید ماهیانه :
این بازدید با توجه به شرایط آب و هوای هر منطقه متفاوت می باشد و از یک ماه تا سه ماه یک بار انجام میگردد که در این حالت خاموش کننده به صورت ظاهری و از نظر سالم بودن پلمپ ، قرار داشتن در محل خود ،کم نشدن فشار ، سالم بودن نازل و ضربه نخوردن مورد بازدید قرار می گیرد .
ب) بازدید سالیانه :
برای اطمینان از عملکرد مواد اطفائیه درون خاموش کننده بر روی حریق بایستی بعضی از آنها در حریقهای تمرینی و آموزشی استفاده کرده و سپس خاموش کننده را شارژ و جهت استفاده آماده نمود
ج) آزمایش بدنه در مقابل فشار:
با توجه به استاندارد یا توصیه کارخانه سازنده هر چند سال یک بار ( معمولاٌ ۵ سال ) بدنه خاموش کننده در مقابل فشار از نظر میزان مقاومت آزمایش هیدرواستاتیک میگردد . در این آزمایش بدنه های فاقد مقاومت کافی از رده خارج شده و بقیه برای چند سال بعد مورد استفاده قرار می گیرد
انواع خاموش کننده های متداول
خاموش کننده های آب و گاز
خاموش کننده های آب تحت فشار
این گروه از خاموش کننده های دستی معمولاٌ دارای ظرفیت ۶ لیتری یا بیشتر آب خالص می باشند و برای استفاده در آتش سوزیهای گروهA
مورد استفاده قرار می گیرند . یکی از مشکلاتی که این نوع خاموش کننده ها دارند آن است که در مناطقی که درجه هوای آن کمتر از ۴ درجه
سانتیگراد ( ۴۰ درجه فارنهایت )می باشد به دلیل یخ زدن آب غیر قابل استفاده می باشد .
کارخانه های سازنده جهت رفع این مشکل در مناطق مذکور به جای آب از محلول ضد یخ مخصوص استفاده می کنند که حتی در برودت ۴۰- درجه سانتیگراد قابل استفاده می باشند .
قدرت پرتاب این نوع خاموش کننده طبق استاندارد کشور انگلیس ۷ متر بوده ولی در استاندارد مربوط به کشور آمریکا قدرت پرتاب آن ۱۰ تا ۱۲ متر ( ۳۵ تا ۴۰ فوت) تعیین گردیده است . از این نوع خاموش کننده می توان بصورت متناوب استفاده نمود . مدت زمان تخلیه آن بصورت مداوم طبق استاندارد کشور انگلیس ۶۰ ثانیه و طبق استاندارد کشور آمریکا ۵۵ ثانیه می باشد . فشار مورد نیاز برای تخلیه از هوای فشرده شده در درون خاموش کننده تأمین میگردد
آزمایش های متناوب جهت این نوع خاموش کننده
جهت حصول اطمینان از عملکرد این نوع خاموش کننده هر ماه یکبار بازدید ظاهری از خاموش کننده انجام دهید .در بازدید ، از طریق فشارسنج فشار داخلی سیلندر را مشاهده کرده و از سالم بودن دستگاه از لحاظ ضربه دیدگی ، سالم بودن شیر و پلمپ و همچنین سالم بودن شیلنگ آن اطمینان حاصل نمائید . در صورت امکان سالی یک بار در حریق آموزشی از آن استفاده و مجدداٌ شارژ گردد . هر دو سال یکبار بدنه خاموش کننده باید با فشار تحت آزمایش هیدرواستاتیک قرار گرفته تا از سالم بودن آن اطمینان حاصل گردد.
خاموش کننده های پودری
پودر خاموش کننده
عبارت است از مخلوطی از گرد بعضی مواد شیمیایی که جهت خاموش کردن آتش بکار می رود . در گذشته نحوه استفاده از پودر خاموش کننده بدین صورت بوده است که تعدادی قوطی یا ظروف به اشکال مختلف را از پودر پر کرده و در جاهای مناسب قرار می داده اند و با شروع آتش سوزی افراد مسئول درب قوطی ها را باز کرده و پودر آن را بر روی آتش می پاشیدند . با گذشت زمان برای پاشیدن پودر بر روی آتش، دستگاههای خاموش کننده پودری طراحی و ساخته شد
انواع پودرهای خاموش کننده
| پودر با پایه A B C که برای اطفا حریق غیر فلزات بکار می رود | ۱ |
| پودر با پایه D که برای اطفا حریق فلزات بکار می رود | ۲ |
کپسول های آتش خاموش کن اتوماتیک سقفی
این خاموش کننده ها در ظرفیت های ۶-۱۰-۱۲ لیتری ساخته شده و بطور اتوماتیک عمل می کند . این نوع خاموش کننده را معمولاً در محل های مناسب به سقف نصب می کنند . راه خروج مایع با شیشه کوچکی محتوی مواد شیمیایی بسته می شود که از یک طرف مجرای خروج و از طرف دیگر به پائین کننده متصل می شود و راه خروج مایع را کاملاً مسدود می سازد
وقتی در محلی آتش سوزی رخ دهد حرارت ناشی از حریق به شیشه محتوی مواد شیمیایی که نوعی الکل است رسیده و ماده داخل شیشه منبسط شده و در نتیجه شکسته و راه خروج مایع باز و مایع مذکور بیرون پاشیده می شود و با دریافت حرارت به صورت بخار درآمده و روی حریق را می پوشاند و باعث خفه شدن حریق می گردد .
شیشه مواد شیمیایی در رنگ های متفاوت وجود دارد که هر کدام از رنگ ها در درجه حرارت بخصوصی باعث شکسته شدن خود شیشه می شوند . بنابراین با توجه به نیاز می توان نوع لازم را انتخاب و استفاده نمود
خاموش کننده های مواد بایوفوم
بایوفوم مورد مصرف برای اطفاء حریق، مایعی است که به صورت پرتاب به روی مواد در حال اشتعال به سرعت روی آتش را پوشانده و مانع از برخاستن گاز قابل اشتعال از روی مواد میگردد و با پوشاندن سطح ماده در حال اشتعال از رسیدن اکسیژن هوا به آتش جلوگیری به عمل می آورد .
شناسائی نوع خاموش کننده ها
الف ) استاندارد
مؤسسه استاندارد معمولاً سازنده را ملزم به نوشتن اطلاعات لازم روی بدنه می نماید ، به همین دلیل روی بدنه خاموش کننده ها ، اطلاعاتی از قبیل نوع مواد اطفائی ، ظرفیت ، موارد استفاده و طرز کار با آن را بر روی برچسب نوشته و یا به صورت نقاشی کشیده شده بر روی خاموش کننده نصب
می کنند
ب) حروف
شاید امکان خواندن نوشته های خارجی برای همه استفاده کنندگان وجود نداشته باشد ، بنابراین از بعضی حروف که نماینده یک گروه از مواد قابل اشتعال می باشد استفاده و از خاموش کننده مذکور می توان برای اطفاء حریق آنها استفاده کرد .
حرف A
این حرف معمولاً روی بدنه خاموش کننده ای که برای حریق جامدات مانند چوب ، کاغذ ، پارچه و مقوا مناسب است نوشته می شود .
حروف A.B
این حروف معمولاً روی بدنه خاموش کننده ای که برای حریق جامدات معمولی مانند موارد بالا و مایعاتی از قبیل نفت و بنزین و . . . مناسب است نوشته می شود .
حروف A .B.C
این حروف معمولاً روی بدنه خاموش کننده ای که پودر آن مناسب برای سه گروه آتش سوزی جامدات و مایعات که ذکر شد به اضافه وسایل الکتریکی است استفاده می شود
حروف B.C
این حروف معمولاً روی بدنه خاموش کننده ای که برای آتش سوزی مایعات و وسایل الکتریکی مناسب است نوشته می شود
تعیین مکان مناسب جهت نصب خاموش کننده
۱) -حداکثر در ارتفاع۵/۱ متری از سطح زمین نصب گردد . چنانچه وزن خاموش کننده بیشتر از ۱۸ کیلوگرم باشد حداکثر در ارتفاع ۱ متری سطح زمین نصب گردد
در نزدیکی ورودی و خروجی ها قرار گیرد –
مسیر جهت دسترسی ، کوتاه و خالی از وسایل دست و پاگیر و مزاحم باشد –
در مکانی نصب گردد که امکان صدمات فیزیکی به آن را به حداقل برساند –
سیلندر در فضای باز و در مقابل تابش مستقیم نور خورشید یا برف و باران قرار نگیرد –
باید دقت داشت که خاموش کننده در فاصله ای دورتر از مواد مخاطره آمیز نصب شود –
وقتی که خاموش کننده بر روی دیوار نصب می شود باید از پایه نصب مخصوص استفاده شود –
توزیع یکنواخت صورت پذیرد
